شیپور جنگ تجاری چین و ایالات متحده
جنگ تجاری که ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری خود تشدید کرده چالشی برای اقتصادهای آسیایی، بزرگ و کوچک در عصری است که انتظار می‌رود پرجمعیت‌ترین منطقه جهان رشد اقتصادی پرقدرتی داشته باشد.
به گزارش راهبرد معاصر، نظم جهانی جدیدی با دو قطب سیاسی و اقتصادی در حال شکل‌گیری است (G7) در مقابل BRICS و روابط تجاری در حال تنظیم مجدد هستند. ترامپ در ۲ آوریل، روز موسوم به روز آزادی، از تعرفه‌های ۵۴ درصدی بر تمام کالاهای وارداتی چین به آمریکا رونمایی کرد. به نظر می‌رسد تغییر ژئوپلیتیک دلیل اصلی آن است. وزارت بازرگانی چین در بیانیه‌ای اعلام کرد که چین قاطعانه با این امر مخالف است و اقدامات متقابلی را برای حفظ حقوق و منافع خود انجام خواهد داد.
حسین شیرزاد، تحلیلگر توسعه کشاورزی در ادامه این موضوع در یادداشتی اختصاصی نوشت: پکن با اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه بر روی طیفی از محصولات کشاورزی و سوخت و در عین حال اقدامی علیه برخی شرکت‌های آمریکایی و تشدید کنترل‌های صادراتی به این عوارض واکنش نشان داد.
ایالات متحده به تغییر تجارت از چین و سایر اقتصادها مانند مکزیک و ویتنام ادامه داده است. در برخی موارد، این به این دلیل بوده که این اقتصادها یک گام میانی در جریان تجاری بین چین و ایالات متحده تشکیل می‌دهند.
اقتصادهای اروپایی از تجارت با روسیه فاصله گرفته و تجارت با دیگر شرکا به ویژه ایالات متحده را افزایش داده‌اند. اقتصادهای در حال توسعه، به جای اقتصادهای پیشرفته، اکنون بیشترین واردات و صادرات چین را تشکیل می‌دهند. اقتصادهایی مانند انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا (ASEAN)، برزیل و هند همچنان به تقویت روابط تجاری در سراسر طیف ژئوپلیتیک ادامه می‌دهند. تعرفه‌های ۵۴ درصدی که ترامپ بر چین تحمیل کرد، بالاتر از آن چیزی است که بسیاری از تحلیلگران انتظار داشتند و می‌تواند اساساً روابط و تقریباً نیم تریلیون دلار تجارت بین دو اقتصاد را پس از دهه‌ها وابستگی متقابل تغییر دهد.
چالش‌ها برای کسب‌وکارهایی که زنجیره‌های تأمین ریشه در چین دارند، چندگانه است، چرا که نه تنها با عوارض غیرمنتظره بالای ایالات متحده بر واردات چین، بلکه بر سایر کشورهای آسیایی نیز درگیر هستند. برای دور زدن تعرفه‌های موجود، برخی از شرکت‌های چینی و چندملیتی تولید خود را به سایر نقاط آسیا منتقل کرده‌اند. اما تعرفه‌های جدید ترامپ بر سایر کشورهای آسیایی که اعلام شد به چین نیز آسیب می‌رساند چون ویتنام با عوارض ۴۶ درصدی و کالاهای کامبوج با تعرفه ۴۹ درصدی مواجه خواهد شد.
نکته مهم آن است که افزایش ۳۴ درصدی تعرفه بر کالاهای چینی را باید علاوه بر تعرفه‌های ۲۰ درصدی که در دو ماه گذشته وضع شده بود و تعرفه‌های قبلی در نظر داشت. به نظر، کارشناسان تجارت بین‌الملل در مؤسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون، در مجموع، ضربات متوالی، میانگین نرخ تعرفه بر واردات چین را به ۷۶ درصد می‌رساند. این رقم فراتر از تعرفه‌های ۶۰ درصدی است که ترامپ در جریان مبارزات انتخاباتی خود تهدید کرده بود که بر چین اعمال خواهد کرد.
اسکات بسنت، وزیر خزانه داری آمریکا در گفتگو با بلومبرگ تأیید کرد که کالاهایی که از چین وارد می‌شوند، اکنون با نرخ تعرفه مؤثر ۵۴ درصدی مواجه خواهند شد مجموع نرخ ۳۴ درصدی تازه وضع شده به اضافه نرخ ۲۰ درصدی که ترامپ قبلاً در دولت جدید خود وضع کرده بود. تعرفه‌های ترامپ می‌تواند تجارت چین را تحت تأثیر قرار دهد.
آغاز جنگ تجاری دو قدرت اقتصادی
جنگ تجاری که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری خود تشدید کرده است، چالشی برای همه اقتصادهای آسیایی، بزرگ و کوچک در عصری است که انتظار می‌رود پرجمعیت‌ترین منطقه جهان رشد اقتصادی پرقدرتی را به همراه داشته باشد.
تولید انبوه، صادرات و تجارت آزاد به تبدیل چین و سایر کشورهای آسیایی به نیروگاه‌های اقتصادی در دهه‌های گذشته کمک فراوانی کرد. اما رگبار تعرفه‌های ترامپ با هدف وادار کردن شرکت‌ها برای حفظ یا راه‌اندازی کارخانه‌های خود در ایالات متحده، توافق‌های تجاری را که اغلب با هزینه‌های سیاسی زیادی برای شرکای تجاری انجام می‌شود از بین خواهد برد. با وجود کاهش مقداری تجارت از زمان آغاز جنگ تجاری ترامپ با چین در اولین دوره ریاست جمهوری خود، کسری تجاری ایالات متحده همچنان به افزایش خود ادامه داده و در سال گذشته به ۲۹۵.۴ میلیارد دلار رسیده است.
چین، اقتصاد شماره ۲ جهان، برای جبران تقاضای ضعیف در داخل به شدت بر صادرات تکیه کرده است. حزب حاکم کمونیست صادرات خودرو به ویژه خودروهای برقی و باتری را در اولویت قرار داده است، اما تعرفه‌های ۲۷.۵ درصدی بر صادرات خودرو و ۱۰۲.۵ درصدی عوارض خودروهای برقی در واقع بازار آمریکا را برای خودروسازان آن بسته است.
چین پس از مکزیک دومین تأمین کننده قطعات خودرو به ایالات متحده است. حال دیگر تعرفه‌های چین بر روی تعدادی از محصولات کشاورزی آمریکایی رسماً اجرایی شده که آخرین اقدام تلافی‌جویانه در جنگ تجاری در حال گسترش بین دو اقتصاد برتر جهان است. تمایل چین به استفاده از غذا به عنوان یک اقدام متقابل علیه ایالات متحده که از لحاظ تاریخی یکی از بزرگترین تأمین کنندگان آن است، هم بر موفقیت دولت در تقویت خودکفایی کشاورزی و هم بر تأثیر کند شدن اقتصاد بر تقاضا تأکید می‌کند.
تعرفه‌های کشاورزی که از ۱۰ تا ۱۵ درصد در فهرست گسترده‌ای از اقلام شامل غلات، پروتئین‌ها، پنبه و محصولات تازه اعمال می‌شود از اقدامات اولیه متمرکز بر انرژی و فلزات حیاتی پیروی می‌کند. واردات سویا از ۳ شرکت آمریکایی و همچنین تمامی خریدهای چوب آمریکایی نیز متوقف شده است. در اقدامی جداگانه، پکن تعرفه‌های تلافی‌جویانه‌ای را بر طیفی از کالاهای کشاورزی کانادا اعمال کرد که از ۲۰ مارس اجرایی می‌شود. اما حصول اطمینان از اینکه ۱.۴ میلیارد شهروند به اندازه کافی تغذیه می‌شوند همچنان در رأس برنامه سیاست مداران چینی قرار دارد در حالی که چین بازار صادراتی کلیدی برای ایالت‌های عمدتاً جمهوری‌خواه در کمربند کشاورزی غرب میانه است، تلاش‌های پکن برای پیکربندی مجدد زنجیره‌های تأمین پس از جنگ تجاری در اولین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، اهرم واشنگتن را تضعیف کرده است.
دعوای بین‌المللی و قیمت کالاهای استراتژیک
بهبود ناامیدکننده اقتصاد چین پس از همه‌گیری یک نقطه روشن یعنی تنوع در تأمین مقدار زیادی غذا را به همراه داشته است. از طرفی، مقابله با تأثیر مازاد عرضه داخلی فوریت بیشتری پیدا کرده است. قیمت گندم محلی در حدود پایین‌ترین حد در ۵ سال گذشته است و واردات ذرت کاهش یافته است. آخرین داده‌های نشان می‌دهد که کاهش شدید قیمت‌ها به دلیل کاهش شدید مواد غذایی، قیمت‌های مصرف‌کننده را تحت تأثیر قرار داده است. البته دولت با تلاش برای محافظت از کشاورزان خود پاسخ داده است. از تاجران خواسته شده است که خرید غلات خارج از کشور از جمله جو و سورگوم را محدود کنند، در حالی که محموله‌های سویا با تأخیر مواجه شده است.
اشتیاق پکن برای بررسی‌ها و عوارض تجاری در ماه‌های اخیر، هدف قرار دادن اقلامی از کلزا و حبوبات گرفته تا غذاهای دریایی، گوشت و لبنیات نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران با ایجاد موانعی برای واردات، به‌ویژه در مورد اقلام ممتازی که بیشترین فشار را از سوی خانوارها متحمل شده‌اند، نگران نیستند. پشت سر گذاشتن همه این تلاش‌ها، رکورد تولید غلات و عزم راسخ برای استفاده از این دوره فراوان برای ایجاد ذخایر است.
چین در نشست سالانه قانونگذاری خود که این هفته به پایان می‌رسد، دولت شیء جین پینگ، هم هدف تولید خود را برای سال و هم بودجه خود را برای ذخیره سازی افزایش داده است. در عین حال اقدامات فنی بیشتری مانند کاهش کنجاله سویا در جیره‌های حیوانی نیز در حال ترویج است که نشانه‌ای از اضطراب مداوم در مورد آسیب پذیری گله‌های دام در برابر منابع سویای خارجی است.
سویا بزرگترین صادرات کشاورزی آمریکا به چین به ارزش نزدیک به ۱۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ میلادی بود و در سال‌های اخیر کانون تلاش‌های شدید برای تغییر وابستگی این کشور به تامین‌کنندگان دیگر، کمتر متخاصم مانند برزیل بوده است. فصلی بودن تولید جهانی باعث خواهد شد که این کشور آمریکای جنوبی سهم عمده واردات چین را حداقل تا تابستان ۲۰۲۵ به خود اختصاص دهد که احتمالاً تعرفه ۱۰ درصدی روی سویاهای آمریکایی را نه اینجا و نه آنجا در ماه‌های آینده باقی می‌گذارد. البته، دولت می‌خواهد اقتصاد را به حرکت درآورد و بخش بزرگی از آن ترغیب خریداران به باز کردن کیف پول‌هایشان است.
محرک موفقیت‌آمیز مقامات می‌تواند شاهد افزایش قیمت مواد غذایی و تغییر تفکر در مورد واردات باشد. تأثیر آب و هوای شدید بر روی محصول نیز بر محاسبات تأثیر می‌گذارد. اما در این بین، پکن با هدف قرار دادن کالاهای کشاورزی آمریکایی، یکی از سلاح‌های کم‌هزینه و تاثیرگذارتر را در زرادخانه تجاری خود به کار می‌گیرد. اقدام تلافی‌جویانه چین علیه تعرفه‌های جدید ایالات متحده، حرکت پکن به سمت تأمین کنندگان جایگزین برای کالاهای کشاورزی از جمله برزیل را تسریع خواهد کرد، تغییری که در طول جنگ تجاری در دوره اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا آغاز شد.
پکن از مجموعه‌ای از اقدامات متقابل از جمله تعرفه‌های اضافی ۳۴ درصدی بر همه کالاهای ایالات متحده که علاوه بر تعرفه‌های ۱۰ تا ۱۵ درصدی بر روی تجارت کشاورزی به ارزش تقریبی ۲۱ میلیارد دلار در اوایل ماه مارس اعمال شده بود، رونمایی کرد. کشمکش‌های اقتصادی چین و سال‌ها ذخیره‌سازی باعث کاهش تقاضا برای سویای آمریکا شده است. به گونه‌ای که واردات آن در سال‌های ۲۰۲۴/۲۰۲۵ با کاهش ۳ درصدی به ۴ میلیارد بوشل سویای آمریکا رسید.
اگر چین تعرفه‌های ۲۵ درصدی روی دانه‌های سویای آمریکا را بازگرداند، بعید به نظر می‌رسد که قیمت سویای آمریکا بیشتر کاهش یابد، زیرا احتمالاً در ماه اوت به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. افزایش قیمت سویا در نیمه اول سال ۲۰۲۵ تنها به اختلالات آب و هوایی در تولید برزیل بستگی دارد.
با تهدید فعلی افزایش تعرفه‌های آمریکا توسط دولت ترامپ و اجرایی شدن آن، رقابت پذیری مواد اولیه وارداتی کاهش می‌یابد. نتیجه این سیاست‌ها به شکل دادن به صنعت سوخت زیستی و تقاضای سویای ایالات متحده ادامه خواهد داد. توسعه و کارایی بازار سویا ظرفیت قوی برای آربیتراژ (کسب سود از تفاوت قیمت یک دارایی دو یا چند بازار در زمان مشخص) در اطراف تعرفه‌ها، سازماندهی مجدد جریان‌های تجاری و بازگشت به تعادل طبیعی طولانی مدت را نشان می‌دهد.
تعرفه‌های پیشنهادی آمریکا بر مکزیک، کانادا و چین
اما تعرفه‌های پیشنهادی بر مکزیک، کانادا و چین می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر سایر زنجیره‌های تأمین کشاورزی نیز داشته باشد. به عنوان مثال، قیمت کود احتمالاً افزایش می‌یابد چون درست زمانی که کشاورزان آمریکایی بازارهای صادراتی محصولاتی مانند سویا را از دست می‌دهند و بار دیگری را بر دوش کشاورزان با کمبود نقدینگی اضافه می‌کنند.
عوارض بر واردات کالاهای کشاورزی می‌تواند به صنایعی مانند شکلات سازان و آب نبات‌ها و همچنین تأمین کنندگان میوه و سبزیجات تازه آسیب برساند.
ایالات متحده به دور شدن از چین و تجارت بیشتر با آسه‌آن و مکزیک ادامه می‌دهد. این کشور بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ سهم خود از تجارت کالاهای تولیدی با چین را ۶ واحد درصد کاهش داد. در همان زمان، ایالات متحده سهم خود از واردات از مکزیک و آسه‌آن را به ترتیب حدود ۲.۴ درصد افزایش داد. در نتیجه، مکزیک در سال ۲۰۲۳ به بزرگترین تأمین کننده کالا به ایالات متحده تبدیل شد، موقعیتی که چین از سال ۲۰۰۷ در اختیار داشت.
در سال ۲۰۲۴، مکزیک و آسه‌آن هر دو به ثبت دستاوردهای تجاری ناشی از جهت‌گیری مجدد تجاری ایالات متحده ادامه دادند، به طوری که هر دو اقتصاد در سال ۲۰۲۴ سریع‌تر از میانگین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۲۳ سهم خود را از تجارت ایالات متحده به دست آوردند.
مکزیک دومین مقصد بزرگ سویای کشور ایالات متحده است که حدود ۱۰ درصد از کل سالانه سویا را به خود اختصاص می‌دهد، اگرچه تهدیدات تعرفه‌ای نیز در آنجا وجود دارد. در همین حال، چین در سال ۲۰۲۴ بیش از ۲۷ میلیارد دلار از محصولات کشاورزی و مرتبط با آن از ایالات متحده خریداری کرد.
چین به طور پیوسته بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ سهم واردات ایالات متحده را در تقریباً تمام بخش‌ها از دست داد و بیشترین کاهش را در الکترونیک، ماشین‌آلات و منسوجات و پوشاک داشت. در این بخش‌ها، سهم واردات آمریکا از چین بین ۱۴ تا ۱۶ درصد در این دوره کاهش یافت. این نشان دهنده تغییر در الگوهای تأمین منابع ایالات متحده است تا تغییر در ترکیب یا ارزش‌های صادراتی چین. در واقع، چین از سال ۲۰۱۷، صادرات جهانی خود را در این بخش‌ها به بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش داده است. اما چین به گسترش تجارت خود با اقتصادهای در حال توسعه، به ویژه آسه‌آن، آمریکای لاتین و روسیه ادامه خواهد داد؛ به ویژه آنکه ماهیت آب و هوای گرم‌تر برزیل فرصت‌های ذخیره‌سازی در مزرعه را محدود می‌کند، به این معنی که منابع تازه برداشت شده معمولاً سریع‌تر از آمریکای شمالی راه خود را به کانال‌های صادرات پیدا می‌کنند.
تشویق تجارت با کشورهای در حال توسعه
چین یکی از خریداران عمده سویا و ذرت است و تهدید افزایش تنش‌های تجاری بین چین و ایالات متحده در دوران ترامپ احتمالاً تجارت بیشتر با کارائیب را تشویق می‌کند. با این حال، نگرانی‌های بهداشت گیاهی باعث شد چین در اواسط ژانویه خرید سویا از ۵ شرکت برزیلی را مسدود کند که پیچیدگی دیگری به داستان تجارت جهانی اضافه کرد.
در دو سال گذشته، اقتصادهای در حال توسعه ضمن تعامل عمیق‌تر با چین از اقتصادهای پیشرفته پیشی گرفتند و بخش عمده واردات و صادرات چین را به خود اختصاص دادند. در کنار هم، چین سهم خود را از کل تجارت با شرکای دورتر از نظر ژئوپلیتیکی از جمله اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی و ایالات متحده بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ تقریباً ۱۰ درصد کاهش داد. بیشتر تغییر چین به سمت اقتصادهای در حال توسعه نتیجه روابط تجاری رو به رشد با آسه‌آن بود که در سال ۲۰۲۴ از اتحادیه اروپا پیشی گرفت و به بزرگترین منطقه شریک تجاری چین تبدیل شد.
بسیاری از بخش‌هایی که عمده‌ترین تغییرات تجاری را ثبت می‌کنند مانند الکترونیک، ماشین‌آلات و منسوجات آنهایی هستند که نقش چین به‌عنوان تأمین‌کننده بالادستی ورودی‌های میانی آسه‌آن در حال تغییر است. اقتصادهای آسه‌آن به نوبه خود کالاهای نهایی را برای بازار جهانی و به طور فزاینده ای برای ایالات متحده تولید می‌کنند.
بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۲۴، سهم صادرات الکترونیک آسه‌آن به ایالات متحده دو برابر شد و از ۱۰ به نزدیک به ۲۰ درصد رسید. یکی از استثناهای قابل توجه این الگو، اندونزی است. تجارت این کشور با چین به طور متوسط بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴ سالانه ۱۲ درصد رشد داشته است که این امر به دلیل صادرات فلزات و مواد معدنی به ویژه نیکل اندونزی تأمین می‌شود.
تجارت چین با آمریکای لاتین نیز با واردات کشاورزی چین از منطقه و رشد صادرات چین در کالاهای تولیدی، محصولات الکترونیک مصرفی و فناوری پاک مانند سلول‌های فتوولتائیک، باتری‌های لیتیوم یون و خودروهای الکتریکی (EVs) در مسیر صعودی ثابتی قرار گرفته است. بخش عمده‌ای از این رشد تجاری ناشی از تجارت با برزیل بوده است که در سال ۲۰۲۴ تقریباً ۵۰ درصد از کل تجارت چین با آمریکای لاتین را تشکیل می‌داد، در حالی که در سال ۲۰۱۷ کمی بیش از ۴۰ درصد بود.
با این حال، بسیاری از اقتصادهای آمریکای لاتین، تجارت شتابان با چین را تجربه کرده‌اند. ارزش تجارت بین برزیل و چین بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۲۴ سالانه حدود ۱۳ درصد رشد داشته است. پرو و کلمبیا نیز نرخ رشد مشابهی را تجربه کردند و برای برخی از اقتصادهای کوچک‌تر، رشد تجارت با چین حتی سریع‌تر بوده است؛ به عنوان مثال، اکوادور و کاستاریکا نرخ رشد تجارت سالانه نزدیک به ۲۰ درصد را ثبت کرده‌اند. همچنین چین روابط تجاری خود را با روسیه تعمیق داده است./ مهر